Eind mei, begin juni 2021 hebben we een paar weken vakantie. De coronamaatregelen worden geleidelijk versoepeld. Sinds eind april is er geen avondklok meer en vanaf 19 mei mogen terrassen weer de hele dag open zijn. Ook 'niet-essentiële' winkels gaan weer open, maar mondkapjes blijven binnen overal verplicht. Vanaf 5 juni mogen terrassen weer van 's ochtends vroeg tot 's avonds 10 uur open zijn en mag je in café's en restaurants weer binnen zitten. Ook musea en theaters gaan dan weer open. Buiten mag je nog steeds maar met maximaal 4 personen samen zijn. Een kampeerverbod is er dit jaar gelukkig niet meer gekomen en het verbod van de NS om fietsen mee te nemen in de trein, heeft - mede dankzij de Fietsersbond en Rover - uiteindelijk maar een paar maanden geduurd.

Wanneer we Ursem binnenrijden, melden grote gele borden dat er een samenscholingsverbod van kracht is. Verderop is de straat bezaaid met lege bierblikjes. Even later horen we luide muziek dreunen. Voorzichtig fietsen we de Schermerdijk op. Onder de dijk hangen tientallen jongeren rond, en zo te zien zijn ze behoorlijk opgefokt. We houden ons gedeisd en fietsen rustig door. Foto's maken lijkt me nu geen goed idee.

Hier heb ik later een bericht over deze samenscholing gevonden. Gewoonlijk is het hier elk jaar met Pinksteren kermis. Voor veel West-Friese jongeren is dat een wedstrijdje comazuipen geworden. Nu de kermis niet door kan gaan, moet er wel gezopen kunnen worden. Trouw wijdde er in 1997 al een artikel aan, met de titel 'Drie dagen zat'. 'Knokpartijen tussen roomsen en protestanten komen niet meer voor. De West-Friese kermissen, die zojuist zijn begonnen en tot in de herfst duren, zijn kameraadschappelijke zuipfestijnen geworden. In elk gehucht moet alles wijken voor die paar dagen feest, waarop iedereen z'n trots voor zijn eigen dorp toont. En misschien komt de boerenzoon er aan de vrouw.'

Tweede Pinksterdag begint met urenlange regen. Toch pakken we niet de trein naar Den Helder, want met een harde wind in de rug is het ook nu nog best lekker fietsen.

Bij de poldermolen van Hensbroek steken we via een smalle voetbrug over naar de stille kant van de Ringvaart van de Heerhugowaard.

Bij de Hoge Berg ligt een begraafplaats voor de Georgiërs die in 1945 op Texel zijn gesneuveld. Velen van hen waren krijgsgevangenen van de Duitsers, die min of meer noodgedwongen in dienst van de Wehrmacht waren getreden en in de winter van 1945 naar Texel waren gestuurd. Met de Duitse capitulatie in zicht kwamen ze in opstand tegen de Duitsers. Ze beseften dat ze anders na terugkeer in de Sovjet-Unie als landverraders behandeld zouden worden. Uiteindelijk mislukte de opstand en wisten slechts een paar honderd van de 800 Georgiërs te overleven door met hulp van de Texelse bevolking onder te duiken. Pas enkele weken na de capitulatie, op 20 mei, werd Texel door het Canadese leger bevrijd. De overlevende Georgiërs zijn op 17 juni 1945 teruggegaan naar de Sovjet-Unie, gekleed in geallieerde uniformen. Toch hebben veel van hen nog enkele jaren in Sovjetwerkkampen door moeten brengen. Pas na de dood van Stalin in 1956 werden zij gerehabiliteerd. Geschat wordt dat deze opstand op z'n mist duizend levens van Georgiërs, Duitsers en Texelaars heeft gekost.

We laten onze fietsen bij het Posthuys staan en lopen naar de Kroon's polders, een complex van zanddijken dat tussen 1905 en 1935 is aangelegd op initiatief van duinwachter Jan Wouter Kroon. Niet te verwarren met de bijna gelijknamige Kroonpolders op Terschelling, die genoemd zijn naar Symen Kroon. Deze oudere broer van Jan Wouter was tweede havenmeester op Terschelling en ontwikkelde daar een vergelijkbaar project.

In die tijd ging het niet zo goed met Vlieland. In de 19e eeuw was het eiland verarmd en waren veel eilanders al naar het vasteland verhuisd. De duinen werden aangevreten door de Noordzee en Vlieland dreigde op de smalste plek in tweeën te breken. In de 19e eeuw zijn strekdammen langs de Noordzee aangelegd om verdere afkalving tegen te gaan, maar het onderhoud hiervan was kostbaar. In 1921 is nog serieus overwogen om het eiland te ontruimen en langzaam in zee te laten verdwijnen. De Kroon's polders waren een poging om het eiland te beschermen tegen een doorbraak en een deel van de stranden, kwelders en wadden om te vormen tot bruikbare landbouwgrond.

Op een kaart uit de 19e eeuw is de zwakke plek van Vlieland goed te zien bij strandpaal 41. Tussen paal 42 en 43 beginnen de strekdammen.

Dankzij deze noodgedwongen routewijziging komen we nu langs de Alddyk bij Anjum: een eeuwenoude zeedijk die nog heel lang als slaperdijk dienst heeft gedaan. Waar de dijk een opening heeft voor een weg, is sprake van een coupure. Aan weerszijden van de weg staan muren met sleuven erin, waar vloedplanken in passen. Mocht de huidige zeedijk - de wakerdijk - doorbreken en de polder tussen de waker- en de slaperdijk overstromen, dan moet de slaperdijk het water nog kunnen keren. Dat lukt alleen als de vloedplanken bijtijds in de coupures geplaatst zijn.
Ook bijzonder zijn de antieke houteen telefoonpalen achter de dijk.

We ontwaken in onze tent op een fijne, wat grotere camping Oude Pekela. Kleine terreintjes in de natuur zijn prachtig, maar nu zijn we vooral blij met een wasmachine en een centrifuge. De kleren die we gisteravond in de wasruimte hadden opgehangen, zijn al helemaal droog. Verder heerst ook hier een serene rust. Op deze maandagochtend hebben we bijna de hele camping voor onszelf. Bij een van de weinige bewoonde caravans zie ik een meisje met een rugzakje wegfietsen. Gezien het tijdstip - 8 uur 's ochtends - vermoed ik dat ze nu naar school gaat, na een weekend doorgebracht te hebben bij een van haar ouders, die - om wat voor reden dan ook - in een caravan bivakkeert. In Oude Pekela kan dat van alles betekenen.

Na de kale vlakte van Het Oldambt, waar we gistermiddag fietsten, komen we vandaag door een heel ander stuk van Groningen. Drenthe bereiken we pas na 55 km, maar ook in Westerwolde fietsen we door een Drents landschap met lichtglooiende velden, bossen, beekdalen en houtwallen. Alleen hunebedden zul je hier niet vinden. En er is een aangenaam gebrek aan toeristische attracties.

In Wedde wilden sommige dorpelingen wel wat meer toeristen in het dorp zien. Een plaatselijke ondernemer vond dat Wedde qua sfeer veel weg had van een dorp uit de tijd van Swiebertje en begon een lobby om dit Groningse dorp te promoten als Swiebertjedorp. Ook de dochter van de geestelijke vader van Swiebertje werd erbij gehaald (zie deze video). Die vond het uiteindelijk toch niet zo'n goed idee (zie hier). De geest van Swiebertje blijft rondzwerven in Oudewater, waar een deel van de opnamen voor de serie gemaakt is en waar ook al een beeld van Swiebertje staat.

Voor ons is Wedde ook leuker zonder fake-marketing. We staan even stil bij de middeleeuwse Grote Kerk, waarvan de toren pas in de 19e eeuw gebouwd is. Het verschil is goed te zien aan de gebruikte stenen: kloostermoppen in het oudste deel van de kerk en kleinere bakstenen in de toren.

We volgen een gloednieuw fietspad langs de Duitse grens. Dit ligt op een waterdichte kade van zand en leem die steviger is dan de lekkende veenkade die hier tot voor kort heeft gelegen. Van de elf grenspalen die hier vroeger de grens markeerden, zijn er nog enkele over. De vier houten palen die de grenspaal van Bentheimer zandsteen ondersteunen, dienen als fundering. Door inklinking van het veen is een deel van deze fundering boven de grond gekomen en gaan rotten. Een aantal grenspalen zijn al omgevallen. Het gerestaureerde exemplaar op de foto staat op nieuwe palen van duurzaam hout, dat minder snel wegrot dan eikenhout.

We steken de grens over en fietsen 34 km door de Grafschaft Bentheim. In Duitsland heb je als bezoeker nu bijna overal een negatieve coronatest nodig of een bewijs dat je twee vaccinaties hebt gehad. Blijf je korter dan 24 uur, dan lijken de regels soepeler. Wij zitten tussen twee prikken in en houden ons maar gedeisd. We kopen hier niks en we gaan nergens naar binnen.

Nog niet zo lang geleden werd in dit gebied met jaknikkers olie uit de grond gehaald. Nu staan er windturbines te draaien. Voor Duitsland is dit nog een redelijk windrijk gebied. Alleen langs de kust en op bergtoppen valt meer wind te oogsten.

Sinds de reformatie is het calvinisme in de Grafschaft de dominante godsdienststroming geweest, terwijl in andere delen van Duitsland vooal lutheranen en katholieken woonden. In de kerken werd hier ook niet de bijbelvertaling van Luther gebruikt, maar de Nederlandstalige Statenbijbel. Voor de mensen die hier woonden, was Nederlands sowieso makkelijker te volgen dan Hoogduits. De variant van het Nedersaksisch die hier werd gesproken, vereschilde niet zoveel van wat enkele kilometers verderop over de Nederlandse grens werd gesproken. Pas in 1853 werd in de Grafschaft het Nederlands op school afgeschaft en tegen het eind van de 19e eeuw mocht alleen het Duits nog als bestuurstaal gebruikt worden. In veel kerken werd nog lang in het Nederlands gepreekt, totdat de nazi's dit in 1936 verboden.

Op een begraafplaats in Wilsum staat een zandstenen gedenkzuil met namen van mannen die in de Eerste Wereldoorlog zijn gesneuveld. Harm Beuker, Fritz en Jan Züter, Gustav en Hindrik Tyman, Berend Woerthuis, Berend Bekhuis, Arend Oldehinkel, Jan Diekhuis, Gerrit Jan Ekkel, Berend Tübbergen, Jan Albert Kleiman, Gerd Matel, Hindrik Eilert, Harm Wolbert: veel Duits zit er niet tussen.

Veel monumentale gebouwen in het grensgebied zijn van zandsteen, afkomstig uit groeves bij Bentheim en Gildehaus, herkenbaar aan de rode of gele tint. Ook veel verder weg is deze steensoort gebruikt, zoals in Amsterdam voor het Paleis op de Dam en in New York voor de sokkel van het Vrijheidsbeeld. Dankzij de Vechte, die eerst een korte zijrivier van de Ems lijkt te worden, maar dan afbuigt naar het noordwesten om een tweede leven als Overijsselse Vecht te gaan leiden. Via deze rivier konden zware blokken zandsteen naar het westen vervoerd worden.
Rond Bentheim werd deze zandsteen niet alleen gebruikt voor kerken en kastelen, maar ook voor molens. Bij Uelsen zien we een mooi exemplaar op een heuvel. In deze video is te zien hoe deze molen gerestaureerd is.

We hadden kunnen kamperen bij 't Springendal, een NTKC-terrein op de stuwwal boven Ootmarsum. Eerst moeten we echter nog naar Ootmarsum om boodschappen te doen, omdat we dat in Duitsland niet hebben gedaan. Eenmaal in Ootmarsum hebben we weinig zin om met al die extra kilo's weer een heel stuk terug de stuwwal op te fietsen. Ook vind ik 't Springendal op deze mooie lentedag niet de mooiste plek om te bivakkeren. De mooiste plekjes met uitzicht op open velden zijn er nu vast al bezet. De meeste veldjes zijn niet groot en omringd door bomen en struiken, waar het op een dag als vandaag wemelt van de teken en ander kruipend en vliegend ongerief. Ik heb al eens enkele dagen na een nacht op 't Springendal een teek in een elleboogholte aangetroffen.
Dus gaan we nu naar een boerencamping vlakbij het dorp, aan de voet van de Kuiperberg. Voor het eerst treffen we een camping aan die vrijwel vol is. Er is alleen nog een plekje vrij naast de fietsenschuur. De boerin waarschuwt ons dat het vanavond niet vroeg stil zal zijn, omdat er nog veel werk verricht gaat worden. 'Vandaag hadden we willen inkuilen', vertelt ze. 'Helaas ging er een machine stuk, waardoor het werk nog niet af is.'
We hopen nu maar dat dit inkuilen minder ontwrichtend voor onze rust zal zijn dan bijvoorbeeld een festival. Hopelijk is de fietsenschuur een goede geluidswal.
Ons potje koken we aan de rand van de camping, met uitzicht op de velden in het warme licht van de avondzon.

Bij het uitchecken vertelt de boerin dat de loonwerkers al om 5 uur 's ochtends hadden willen beginnen, en dat ze dat nog heeft kunnen verschuiven naar een tijdstip waar de campinggasten blijer van worden.

We gaan eerst even naar de Kuiperberg, waar we een oriënteertafel aantreffen uit de oertijd van de ANWB, net als de Posbank.

De plaatsnamengids kent beide namen en komt met een naamsverklaring: 'Zou oorspronkelijk de naam van een weide zijn, die diende als algemene weide voor de minvermogende veehoeders'.

In 1970 is Armoede weer Armhoede geworden, net als in 1870. Langs de spoorlijn is opeens weer een stukje heide rond een vijver getekend, omringd door bos, met een grindweg erlangs. Zou dit toen al een vuilstort zijn geweest, legaal of illegaal? Of een onrendabel stukje grond dat braak was komen te liggen? Misschien nog in handen van een nazaat van zo'n 'minvermogende veehoeder'?

In 2009 werd de stortplaats gesloten. Er ligt dan een plan klaar om er schapen op te laten grazen. Een artikel in De Stentor meldt: 'Met het afdichten is jaren geleden begonnen. Ruim zestig procent van de berg is inmiddels ingepakt met kunststoffolie. [...] De provincie zorgt daarna voor het beheer en het onderhoud van de bult.'
In hetzelfde artikel vertelt een buurtbewoonster over 'de jarenlange, en gewonnen strijd voor een vloeistofdichte vloer onder de stortplaats en de ondraaglijke stank.'
De armoede is hier nooit weggeweest, maar is er anders uit gaan zien. Landgoederen en stortplaatsen: fietsend zien we vandaag de kloof van Sander in het landschap.

Op de kaart van 2021 is het nieuwe zonnepark ingetekend. Nu maar hopen dat al die zonnepanelen straks geen nieuwe afvalberg gaan opleveren.

Helaas komen ook hier vooral op zondag de motormuizen uit hun holen. In de loop van de ochtend horen we steeds vaker geronk en geknal van voorbijscheurende motoren, vaak in clubverband. Ook als we koffie drinken op een terras aan de dijk, kunnen we elkaar nog amper verstaan wanneer er weer een colonne dikke ikken voorbijkomt.

Gelukkig gaat de route niet, zoals gisteren, nog lange tijd langs de rivier. We rijden naar Wijchen, waar we een blik op het goed geconserveerde kasteel werpen.